Gregor Samsa bir sabah bunaltıcı düşlerden uyandığında, kendini yatağında dev bir böceğe dönüşmüş olarak buldu. Bedenindeki fiziksel dönüşümle değil, aslında bir insan olarak varoluşunun hiçliğe kayışıyla yüzleşir. Kafka’nın Gregor Samsa’ya yüklediği bu grotesk değişim, yalnızca bireysel bir hikaye değil, toplumla ilişkilerimizin kırılgan doğasını da ele veren bir metafordur. İnsanların fayda ilişkileri üzerinden şekillenen sevgisi, saygısı ve bağlılığı, Gregor’un böcek formundaki yaşamıyla hızla çürümeye başlar.
Değişim, insanların hayatta kalma içgüdüsüyle kabullendiği bir gerçekliktir. Ama dönüşüm; doğrudan bir yeniden var oluş, eski benliğin tamamen kaybı demektir. Samsa, hayatını ailesi için adayan bir birey olarak, iş yaşamında bunalır ve zihninde taşıdığı ağır yüklerle yavaş yavaş insanlığını yitirir. Böceğe dönüşmesi, bu yitirişin somut bir yansımasıdır. Ancak, dönüşümün ürkütücülüğü yalnızca Gregor’un haliyle sınırlı değildir. Aile bireylerinin bu dönüşüm karşısındaki tavrı, ilişkilerin soğuk menfaatler üzerine kurulu olduğunu acımasızca gözler önüne serer.
Gregor’un annesi, babası ve kardeşi başlangıçta bir aileyi simgeler. Duygu ve bağlarla yoğrulmuş bir bağ dokusuna sahip bu kurum, Gregor işe yaramaz hale geldiğinde çatırdamaya başlar. Babası kızgınlık ve utanç, annesi çaresizlik ve kabullenmeme, kardeşi ise başlarda gösterdiği şefkati bir kenara bırakıp Gregor’u bir yük olarak görme eğilimi sergiler. Bu durum, modern insanın değerlerinin ne kadar yüzeysel ve çıkar odaklı olduğuna dair güçlü bir eleştiridir.
Kafka’nın, Gregor’un böcek formuna direnişiyle uykuyu bir kaçış noktası olarak seçişine vurgu yapması, aslında insanın içsel sıkışmışlığını gösterir. Günümüzde, insanlar da Gregor gibi yabancılaşmanın pençesine düşer. İş hayatının, sorumlulukların ve beklentilerin dayattığı yükler altında kimliğimizi bir parça kaybettiğimizi hissetmez miyiz? Her birimiz, en az bir kere Gregor’un “Biraz daha uyusam ve bütün bu saçmalıkları unutuversem!” hayaline sığınmadık mı?
Gregor’un ölümüyle birlikte anlatının en sert gerçeği ortaya çıkar: İnsanlar sadece "faydalı" olduklarında görülür ve değer görür. Ölümü, ailesine rahatlama getirir; hizmetçi kadının onun cesedini çıkarma eylemi ise, toplumsal düzenin kusursuz şekilde işleyen bir makine gibi olduğu izlenimini güçlendirir. Gregor’un yitip gidişi, hayatın acımasız dişlileri arasında unutulmaya yüz tutmuş tüm bireylerin evrensel bir alegorisidir.
Modern yaşamda da bu döngüyü defalarca kez görürüz. Yeşilçam yıldızları gibi, bir zamanlar değer verilen, ilgi gören insanların göz ardı edilmesi; menfaatler azaldıkça bağların çözülmesi bize, insani ilişkilerin yüzeyselliğini yeniden ve yeniden hatırlatır. Öyle ki, başarı ve popülerlik ortadan kalktığında insan, Kafka’nın böceği gibi yalnızlığın soğuk duvarları arasına sıkışır. Bu bir böcekleştirme değildir; fakat toplumsal yapının çıkar ilişkilerinden doğan merhametsizliğini derinleştiren bir sürecin yansımasıdır.
Kafka’nın mesajını genişletirsek, Gregor’un deneyimi yalnızca bireysel değil, kolektif bir yansımadır. Çoğumuz modern toplumun Gregor Samsa’larıyız. Çalıştığımız sürece takdir ediliriz; bozulduğumuzda, yorulduğumuzda ya da beklentileri karşılayamadığımızda, unutulur, bir kenara atılırız. Kafka’nın “Dönüşüm”ü, bir toplum eleştirisi olduğu kadar bir insanlık manifestosudur. Bizler Gregor gibi dönüşümden kaçamayabiliriz, ama onun yalnızlığını, terk edilmişliğini yaşamamak adına birbirimize biraz daha samimiyetle, biraz daha anlayışla yaklaşmayı seçebiliriz.
Eğer sevgiyi ve bağlılığı bir menfaat ilişkisinin dışına çıkaramazsak, bu dünya Gregor Samsa’ların yalnızlık mezarına dönüşmeye devam edecektir.
